Türkiye’nin önemli genetik kaynaklarından biri olan, dünyada sadece Van’ın Gürpınar ilçesinde yetiştirilen ve nesli koruma altında olan Norduz koyunu, 1990’lı yıllarda bölgeden göç etmeyen Valili köyü halkı sayesinde yok olmaktan kurtuldu. Bu köyde 2007 yılında neslin devamı için çalışmalara başlandı. Büyükşehir yasasıyla mahalle haline gelen Valili’de yaşayan Ömer Ertaş, “Köyümüz aslında Norduz koyunu neslini kurtardı.”
Türkiye’nin en fazla koyun sayısına sahip illerinden biri olan Van’ın Gürpınar ilçesi hayvan sayısıyla dikkat çekiyor. İlçenin en dikkat çekici koyunu Norduz koyunudur. Dünyada sadece Gürpınar ilçesine bağlı Norduz bölgesinde bulunan bu koyun, dayanıklılığı, ömrü ve uyum yeteneği ile tanınıyor. Norduz koyunu, uzun bacaklı ve yüksek yapılı, boynu tamamen yapağıyla kaplı, üç modüllü kuyruğu, siyah beyaz ve kül rengi, erkekleri boynuzlu, dişilerin yaklaşık yarısı boynuzlu bir cins olarak öne çıkıyor. Norduz koyunları Türkiye’nin önemli genetik kaynakları arasında yer almakta ve koruma altındadır. Cins, diğer koyunlardan daha kaliteli et, süt ve diğer özellikler üretir. Bu koyunların bir diğer özelliği de 13 kaburgaya sahip olmalarıdır.
ÜNİVERSİTEDE ARAŞTIRMA BÖLÜMÜ KURULDU
2018 yılında Van Yüzüncü Yıl Üniversitesi’nde Norduz Koyun Keçi Uygulama ve Araştırma Merkezi kuruldu. Bu merkez, Gürpınar ilçesinde yetiştirilen ve üstün özellikler gösteren Norduz koyun ve keçilerinin korunması ve yetiştirilmesi amacıyla çalışmaktadır.
Koruma altına alınan ve Türkiye’nin önemli genetik kaynaklarından biri olan Norduz koyunu, bir köy sayesinde yok olmaktan kurtarıldı. 1990’lı yıllarda Norduz bölgesindeki birçok köyün vatandaşları güvenlik nedeniyle başka illere göç etti. Geçimini tarım ve hayvancılıkla sağlayan köylüler, hayvanlarını satarak bölgeyi terk etti. Bölgedeki göçlerle Norduz koyununun nesli de tehlikeye girdi. Mevcut köyde yaşayanlar bölgeyi terk etmedi ve koyunlarını satmadı. Bölgede bol miktarda bulunan ancak göç sırasında satılan Norduz koyununun nesli, göç etmeyen tek köy olan Valili halkı sayesinde korunmuştur. 2007 yılında büyükşehir kanununa sahip bir mahalle olan Valil’de Norduz koyun kuşağının korunmasına yönelik çalışmalar başlatıldı.
‘GÖÇ YAPMADIK’
Halen hayvancılığın yapıldığı Gürpınar’a yaklaşık 60 kilometre uzaklıktaki Vali Mahallesi’nde yaşayan Ömer Ertaş, 1990’lı yıllarda yaşanan göçlere değinerek, “Biz o dönemde göç etmedik, hayvanlarımızı da satmadık. O dönemde sadece Norduz koyunu köyümüzde kaldı.Hayvancılığı sürdürdük.Sadece köyümüz bu bölgeye göç etmedi.Elimizde olan koyunları satmadık.Köyümüz Norduz koyununun neslini kurtardı.O olmasaydı Köyümüzde Norduz koyunu kalmazdı. Çok şükür şu ana kadar savunmaya devam ediyoruz. Şu anda köyde 600-700 koyunumuz var. Kışın sadece çobanlar kalıyor. “Van şehir merkezine gidiyoruz.” . Bahar aylarında köyümüze gelip hayvancılığa devam ediyoruz” dedi.
‘YARIŞI GÜNÜMÜZDEKİ KAMUOYUNA ULAŞTIRMADA ÖNCÜLERDEN BİRİ’
Tarım ve Orman Müdürü Yakup Ayten ise Valil İlçesi’nin önemine vurgu yaparak, “Vali İlçesi olmasaydı bugün muhtemelen Norduz koyun ırkını konuşuyor olmazdık. Valili İlçesi de bu koyunlardan biri diyebiliriz.” Norduz koyun ırkının bu güne gelmesinde en büyük öncülerden biriyiz. Bu nedenle projeye buradan başlandı. Yoğun olarak üretimi yapılan ilçemizde yaklaşık 600 bin küçükbaş hayvanımız var. Bunların yaklaşık 250 bini Norduz bölgemizde. Bu 250 bin hayvanın 18-20 tanesinin saf Norduz koyunu ırkı olduğunu düşünüyoruz. Genetik kaynakların korunması adına işletmelerde hayvan sayısını artırarak üreticilerin para kazanmasını sağlamayı hedefliyoruz. Bunun dışında Norduz “Biz Koyun etine coğrafi işaret verilmesi amaçlanıyor. Son yıllarda fiyatı düşen yün yapraklarının işlenmesiyle ilgili projeler geliştirerek kırsal kesimde üreticilerin daha önce bildikleri işi bırakmalarını engelleyecek tedbirler almayı hedefliyoruz” dedi.
‘TAKIMLAR TEK TEK BELİRLENİYOR’
Van’da kurulan ve Tarımsal Araştırmalar ve Politikalar Genel Müdürlüğü’ne bağlı Van Gölü ve Zap Havzası’nı kapsayan bölgeden sorumlu Van Tarımsal Araştırma Enstitüsü, bu türün yok olma tehlikesiyle karşı karşıya kalmaması için çeşitli projeler yürütüyor. Bu yıl başlatılan iki proje kapsamında Norduz bölgesindeki 26 mahalledeki koyunlar gruplar halinde tek tek denetleniyor, en saf Norduz koyunları belirleniyor ve onları yetiştiren çiftçilere destek sağlanıyor. Van Tarımsal Araştırma Enstitüsü Müdürü Erdal Orman ise bölgede sayı tespit çalışmalarının sürdüğünü belirterek, çiftçilerle bir araya gelerek belirlenen Norduz koyununu diğer sürülerden farklı tutmak istediklerini belirterek, “Bunlarla Projelerle Norduz koyunu korunacak, dünyaya tanıtılacak ve ırkının tüm özellikleriyle muhafaza edilecek.”
Erdal Orman, Van, Muş, Bitlis, Ağrı ve Hakkari illerinin yer aldığı bölgede yeni kurulan enstitünün öncelikli hedeflerinden birinin, bölgeye özgü bitki ve hayvanların genetik kaynaklarının korunması ve devamının sağlanması olduğunu söyledi. bu bölge. Ülkede küçükbaş hayvancılığın merkezi olan Van’ın mera varlığı açısından da önemli olduğuna işaret eden Orman, “Mera imkanlarının geniş olması, farklı bitki türleri ve bu bölgenin farklı yükseklikteki yaylaları, mera varlığı açısından da önemli. Buraya uyum sağlamak ve yayılmak için farklı koyun çeşitleri var. Norduz koyunu da bunlardan biri. “Akkaraman varyantı olarak bilinen Norduz koyunu bu bölgeye özgü bir koyundur. Yeni kurulan enstitümüz 2 yeni proje ve daha önce yürüttüğü 1 projeyle Norduz koyununu koruma altına aldı” dedi.
‘YERİNDE KORUMA OLACAK’
Erdal, ‘Yerel Genetik Kaynaklarımızın Yetiştiricilerin Elinde Korunması ve Sürdürülebilirliği’ isimli bir projenin bulunduğunu belirterek, “Bu proje kapsamında öncelikle Norduz bölgesinde Norduz koyunu özelliklerine sahip koyunlar tespit ediliyor. Daha sonra ise Norduz koyunu özelliklerindeki koyunlar tespit ediliyor. Teşvik amaçlı belirli sayıda hayvan için destek ödemesi yapılıyor. Bu proje taahhütname ile devam ediyor.” Buna göre sürü sahibi veya yetiştiricisi bu Norduz koyunu sürüsünü ayırır ve 5 yıl boyunca satmaz. Böylece bu koyun türü kendi merasında kendi ortamında beslenir. Yani ‘Yerel Genetik Kaynaklarımızın Yetiştirici Ellerinde Korunması ve Sürdürülebilirliği’, ‘Norduz Koyunlarının Fiziksel Özelliklerinin Tanımlanması, Süt Verimi’ ‘Hayvanlar ve Bileşenleri Üzerindeki Etki’ ve ‘Korunması’ isimli 3 projeyle “Kontrollü Koşullarda Norduz Koyunu” projesiyle Norduz koyunu neslinin tüm özellikleriyle birlikte korunarak dünyaya tanıtılacak” dedi.
‘DESTEK ARTTIĞI TAKDİRDE ÇİFTÇİ DE KORUYACAK’
Norduz bölgesine bağlı Oğuldam İlçesi Muhtarı Mehmet Şefik Alıcı, uzun yıllardır hayvancılık yaptıklarını ve üreticilerin Norduz koyununa sahip çıktığını söyledi. Tarım İl ve İlçe Müdürlüklerinin yürüttüğü çalışmaların önemine değinen alıcı, “Bu çalışmaların verimli olabilmesi için üreticinin çok daha fazla desteklenmesi gerekiyor. Buradaki çiftçi desteklenirse çiftçinin de desteklenmesi gerekiyor. Hayvanlarına ve köylerine bakacaklar ve köylüler istedikleri verimi aldıkça köyde kalma süreleri de uzayacak. Aksi takdirde köylerimiz boşalacak.” konuştu.
